Ambliyopi (Göz Tembelliği)
Ambliyopi, genellikle "göz tembelliği" olarak bilinen, çocukluk döneminde gelişen ve bir gözün yeterince görme yeteneği kazanamadığı bir durumdur. Bu durum, erken çocukluk döneminde gelişir ve genellikle bir gözün diğerine göre daha zayıf olduğu, görsel kortekse düzgün sinyaller gönderemediği zamanlarda ortaya çıkar.
Nedenleri
Strabismus: Gözlerin hizalanma bozukluğu. Beyin, kaymış gözden gelen bulanık görüntüyü görmezden gelerek tek bir görüntü elde etmeye çalışır.
Anizometropik ambliyopi: İki göz arasındaki kırma kusurunun (refraktif hata) belirgin derecede farklı olduğu durumlarda ortaya çıkar. Bir göz diğerine göre daha net görüntüler oluştururken, diğer göz bulanık görüntüler oluşturur. Beyin, net görüntüyü tercih ederek bulanık görüntüyü oluşturan gözü ihmal eder, bu da o gözde ambliyopi gelişmesine neden olur. Bu durumda, myopik, hipermetropik ya da astigmatik anizometropi şeklinde 3 tipte olabilir.
Ametropik Ambliyopi: Gözlerin her ikisinde de yüksek derecede kırma kusuru (ametropi) bulunduğunda ortaya çıkan bir ambliyopi türüdür. Bu durumda, her iki göz de net bir görüntü oluşturamaz ve beyin bu bulanık görüntülerden etkilenir, sonuç olarak görme gelişimi olumsuz etkilenir. Ametropik ambliyopi miyopi, hipermetropi ya da astigmatizma neticesinde olabilir.
Deprivasyon (sensöriyel) ambliyopi: Bir gözün optik ekseni boyunca normal görme uyaranlarının beyne ulaşmasını engelleyen bir fiziksel bariyerin varlığı nedeniyle gelişen bir ambliyopi türüdür. Bu tip ambliyopinin nedenleri doğumsal katarakt, üst göz kapağı ptozisi, kornea opasiteleri, göz içi kanamaları ışığın retinaya ulaşmasını ve görsel imajın oluşmasını engeller. Ayrıca görme siniri üzerine olumsuz etkisi olan glokomun doğumsal tipinde ve prematüre retinopatisi gibi retina gelişimi ile ilgili patolojilerde ambliyopiye neden olur.
Belirtileri
Bir gözle diğerine göre daha az görme.
Gözlerin uyumsuz hareketleri.
Göz kapaklarını sık sık kırpma veya başı belirli bir yöne çevirerek bakma.
Derinlik algısında bozulma.
Teşhis
Ambliyopi, bir göz doktoru tarafından yapılan kapsamlı bir göz muayenesi ile teşhis edilir. Bu muayene, görme keskinliği, göz hareketleri ve gözlerin hizalanmasını değerlendiren testleri içerebilir.
Tedavi
Kapama: Sağlıklı göz kapatılarak, zayıf olan gözün çalışması teşvik edilir.
Atropin Damlası: Sağlıklı gözü bulanıklaştırarak zayıf gözün daha çok çalışmasını sağlar.
Gözlük veya Kontakt Lens: Kırma kusurlarını düzeltmek için kullanılır.
Cerrahi Müdahale: Katarakt, ptozis, glokom veya şaşılık gibi fiziksel sorunları düzeltmek için uygulanabilir.
Ambliyopi üzerine yapılan araştırmalar, erken teşhisin ve tedavinin, özellikle 7 yaşına kadar olan çocuklarda, daha etkili olduğunu göstermektedir. Ambliyopi tedavisinde bireyselleştirilmiş yaklaşımlar ve sürekli takip, hastanın en iyi sonucu almasını sağlar.
İleri yaşlarda ambliyopi tedavisi ise; beynin nöroplastisite kavramı, yani beynin belirli yaşlardan sonra bile kendini yeniden yapılandırabilme yeteneği, ile ilgili bilgilerimiz arttıkça gelişme gösterecek gibi gözüküyor. Ambliyopi tedavisinde ileri yaşlarda uygulanan yeni yöntemler, teknoloji ve farmakolojik desteklerin kullanımıyla umut verici sonuçlar göstermektedir. Bunlardan birkaç örnek;
Binoküler Tedaviler
Binoküler tedaviler, her iki gözün birlikte çalışmasını teşvik ederek tembel gözün görsel fonksiyonlarını iyileştirmeyi amaçlar. Bu tedavilerde, her göze farklı uyarılar sunularak görsel bir görevi tamamlaması sağlanır. Bu yaklaşım, iPad oyunları ve sanal gerçeklik kullanılarak başarılı sonuçlar vermektedir.
Sanal Gerçeklik
Sanal gerçeklik başlıkları, özellikle Oculus Rift gibi cihazlar kullanılarak yapılan ön çalışmalar, ambliyopili yetişkinlerde görme keskinliği ve stereopsisde önemli iyileşmeler sağladığını göstermiştir. Bu yöntem, her iki gözü farklı şekillerde uyararak baskılanmayı azaltmayı ve görsel fonksiyonu iyileştirmeyi amaçlar.
Algısal Öğrenme
Bu yaklaşım, ambliyopik gözden gelen görsel bilgileri işleme yeteneğini artırmak için tekrarlayıcı görsel görevler içerir. Çalışmalar, algısal öğrenmenin, görme keskinliği ve kontrast duyarlılığında uzun süreli iyileşmelere yol açabileceğini göstermiştir. Bu teknikler, giderek zorlaşan belirli görsel görevlerin pratiğini içerir.
Farmakolojik Destek
Görsel eğitimin etkilerini artırmak için ilaç kullanımı araştırılmıştır. Örneğin, Levodopa'nın, geleneksel kapama veya binoküler tedavilerle birlikte kullanıldığında görsel sonuçları iyileştirme potansiyeli araştırılmıştır. Sonuçlar karışık olmakla birlikte, bazı çalışmalar farmakolojik desteğin, özellikle diğer görsel terapilerle birlikte kullanıldığında faydalı olabileceğini göstermektedir.
Transkraniyal Doğrudan Akım Uyarımı
Bu non-invaziv yöntem, görsel işlemede yer alan beyin bölgelerini elektrik akımları ile uyararak görsel eğitimin etkilerini artırmayı amaçlar. Çalışmalar, Transkraniyal doğrudan akım uyarımınn görsel eğitimle birlikte kullanıldığında görme keskinliği ve stereopsisde iyileşmelere yol açabileceğini göstermiştir. Bu yöntem hala araştırmanın erken aşamalarında olmasına rağmen, diğer terapilere ek olarak umut verici sonuçlar göstermektedir.
Transkorneal Elektrik Stimülasyonu
Ambliyopik gözde görme keskinliği artırmaya ve beyin görsel korteksinde sinirsel plastisiteyi teşvik etmeye yardımcı olabileceği öne sürülmüştür.
Kısıtlamalar ve Zorluklar
Bu tedaviler yetişkin ambliyopi tedavisinde yeni umutlar sunsa da bazı zorluklar da beraberinde gelmektedir. Ev tabanlı terapilerde, oyun tabanlı veya VR tedavilerde uyum düşük olabilir. Ayrıca, iyileşme derecesi bireyler arasında büyük ölçüde değişebilir ve bazı kişiler bu tedavilere diğerleri kadar etkili yanıt vermeyebilir
